Στο μυθιστόρημα «Η πριγκηπέσσα Ιζαμπώ», ο συγγραφέας κατορθώνει να εισαγάγει τον αναγνώστη στον μακρινό κόσμο της Φραγκοκρατίας και να τον βοηθήσει να βιώσει κάτι από την ιδιαιτερότητα του: τα ήθη των κατακτητών, τη ζωή των σκλάβων, τον πολεμικό, πολιτικό και κοινωνικό χαρακτήρα της εποχής, τη μοίρα των αδύνατων αλλά και των δυνατών, τις δολοπλοκίες, τις προδοσίες -ακόμα κι από τους δικούς-, την ανάγκη των ανθρώπων για διάκριση και δύναμη αλλά και για τρυφερότητα κι αλληλεγγύη, τη διαχρονική ανάγκη κάθε ατόμου να γίνει πρόσωπο και να κατακτήσει την ευτυχία και, πάνω απ' όλα, τον έρωτα σαν στοιχείο που ωθεί στην υπέρβαση και την επίτευξη υψηλών στόχων, καταλύει τις συμβάσεις και οδηγεί στην ταύτιση με την ίδια την ελευθερία.
Στο μυθιστόρημα αυτό ο προσεκτικός αναγνώστης παρακολουθεί, βήμα - το βήμα, πώς ένας άνθρωπος άσημος και υποτιμημένος, ακόμη κι από τους συντοπίτες του, καταφέρνει, μέσα από οριακές για τη ζωή του και την ακεραιότητα του καταστάσεις, να συνειδητοποιήσει την αδιαπραγμάτευτη αξία της ελευθερίας, και να ανυψωθεί από το σκοτάδι στο φως, από την ανυπαρξία στην πράγματι ζωή, να οδηγηθεί από την καταφρόνια στην αξιοπρέπεια.
Ο ήρωας που αντιπροσωπεύει αυτή την πορεία είναι ο Νικηφόρος Σγουρός, πρόσωπο πλαστό και συμβολικό, αντίθετα προς την Ιζαμπώ, πρόσωπο ιστορικό, που τ' όνομα της διάλεξε για τίτλο ο συγγραφέας.
Μελετώντας το αξιόλογο αυτό έργο, αναρωτιόμουν γιατί άραγε ο Άγγελος Τερζάκης του έδωσε αυτόν τον τίτλο, γιατί, ναι μεν η κόρη του Γουλιέλμου Βιλλαρδουίνου συμπρωταγωνιστεί στις σελίδες του, δεν είναι όμως και το κύριο πρόσωπο, αφού, τυπικά και ουσιαστικά, το κύριο πρόσωπο είναι ο Νικηφόρος Σγουρός. Μια πρώτη εξόφθαλμη απάντηση είναι ότι πρόθεση του συγγραφέα είναι να προσδιορίσει χρονικά τα διαδραματιζόμενα στο μυθιστόρημα, σαν να λέει δηλαδή: «Στα χρόνια της Ιζαμπώς». Μια δεύτερη, όμως, προσεκτικότερη ανάγνωση μου έδωσε μια πίο ολοκληρωμένη απάντηση. «Η πριγκηπέσσα Ιζαμπώ», η μοιραία αυτή κόρη του Γ. Βιλλαρδουίνου και της Άννας Κομνηνής - Αγγελίνας, ενός δηλ. Φράγκου και μιας Ρωμιάς, στο μυθιστόρημα του Τερζάκη είναι η ηρωίδα-σύμβολο της ίδιας της Ελλάδας τότε, είναι ο ελληνικός κόσμος και η μοίρα του στα χρόνια της Φραγκοκρατίας: Φραγκοπατημένος και Ρωμαίικος, στα χέρια φιλόδοξων ηγεμόνων που το τελευταίο που επεδίωκαν ήταν η προκοπή κι η ευημερία του, υποταγμένοι στις μεταξύ τους αντιπαλότητες, την κυριαρχία και τη δύναμη, στα πάθη και τις δολοπλοκίες, μοιραίοι κι αυτοί εν τέλει, παγιδευμένοι στα τερτίπια της εποχής τους.
«Η πριγκηπέσσα Ιζαμπώ» η Πελοπόννησος ειδικότερα -φραγγελωμένη, η Αχαία-φραγγελωμένη. Τίποτε δεν μπορεί να την σώσει. Η Ελλάδα απουσιάζει, δεν υπάρχει πατρίδα. Στην τελευταία σελίδα του μυθιστορήματος διαβάζουμε: «Για άλλη μια φορά η Ιζαμπώ έχει νιώσει τον εαυτό της εξόριστο, η ψυχή της γυρεύει μια πατρίδα». Ωστόσο αυτή η ανύπαρκτη πατρίδα βρίσκεται στο μυαλό και στην καρδιά του Νικηφόρου Σγουρού, γόνου της οικογένειας των Σγουρών που κυβερνούσαν το Ανάπλι πριν την Φραγκοκρατία, ξεπεσμένου τώρα και καταφρονεμένου. Ο Ν. Σ. είναι νέος και ωραίος, γνωρίζει την καταγωγή του, τον εμπνέει μια γυναίκα που δεν τη γνωρίζει, πέρασε από μπροστά του μια νύχτα σαν αστραπή καβαλάρισσα κι, από τότε, δονεί την ύπαρξη του ολάκερη. Με όπλα την ευχή της βάγιας του, το άλογο του τον Αστρίτη, ένα δακτυλίδι -τεκμήριο της ταυτότητας του κι αυτόν τον έρωτα- αλάφιασμα στην καρδιά του, θα φύγει καταδιωγμένος από τους κατακτητές και θα καλπάσει στο άγνωστο. Η λαχτάρα του για τη ζωή γρήγορα θα μετατραπεί σε εφιάλτη, καθώς, στα πρώτα κιόλας βήματα του, Φα γνωρίσει την προδοσία, τη σπιου-νιά, τη δύναμη του ισχυρού αλλά και την αδυναμία του, τον ευτελισμό του σκλάβου. Κάποια στιγμή, θα διαπιστώσει πως ο κρυφός του έρωτας δεν είναι άλλη από την Ιζαμπώ, την πριγκηπέσσα του κράτους των Βιλλαρδουίνων. Με τη δική της ενθάρρυνση, θα ζήσει ένα διάστημα στο κάστρο της Καλαμάτας σαν ένας ξωμάχος της εμπιστοσύνης των Φράγκων, θα δει και θα μάθει, θ' ακολουθήσει ακόμα και τους κουρσάρους στη θάλασσα και θα γευτεί την επικίνδυνη μα ελεύθερη ζωή τους και γεμάτος εμπειρίες, πιο ώριμος τώρα, θα προσπαθήσει να ανατρέψει τη μοίρα του. Πώς θα το πετύχει; Πρώτα-πρώτα, θα κερδίσει την εμπιστοσύνη των σκλάβων, των ταπεινωμένων και καταφρονεμένων από τον κατακτητή συντοπιτών του. Δεν είναι ζύχοΚο: θα χρειαστεί να απεκδυθεί απ' οτιδήποτε τον χωρίζει απ' αυτούς. Κάποια στιγμή θα πετάξει από πάνω του την τριμμένη αρχοντική φορεσιά του και θα φωνάξει: «Δεν τη χρειάζομαι, εγώ είμαι ένας από σας».
«Δίκαιος και ίσιος σ' όλες του τις πράξεις
αλλά με λύπην κι όλας κι ευσπλαχνίαν»,
θα γίνει ο ιδανικός επαναστάτης και, συνειδητοποιώντας πως ο έρωτας του για την Ιζαμπώ δεν είναι παρά ο έρωτας του για την ελευθερία, θα καταλάβει το κάστρο της στην Καλαμάτα όταν εκείνη θα λείπει στην Ανδραβίδα, θα συγκρουσθεί με τα φουσάτα της σ' έναν άνισο αλλά απέλπιδο αγώνα και, ανυποχώρητος πλέον, θ' ανέβει με τους συντρόφους του στα ψηλά βουνά, καταφύγιο των ελεύθερων ψυχών και λημέρι των υπερασπιστών των αδυνάτων. Αντρας, από την άλλη, τίμιος και συνεπής, θα προσπαθήσει να πείσει την Ιζαμπώ να τον ακολουθήσει, αλλά εκείνη, πιο απελπισμένη από ποτέ, θα μείνει υποταγμένη στο πεπρωμένο της, θύμα μιας ανελέητης εποχής.
Η Ιζαμπώ, Φράγκισσα και Ρωμιά μαζί από μητέρα, μοιρασμένη στα δύο, πολιορκημένη μέσα της, με μιαν αιώνια θλίψη στα τεράστια μάτια της, μάνα και σύζυγος και πριγκηπέσα, σφραγισμένη από τη μοίρα της να μην ευτυχήσει, δε γίνεται να τον ακολουθήσει. Ο κόσμος που συμβολίζει είναι καταδικασμένος στον συμβιβασμό και την υποταγή. Μόνο κάποιες ψυχές σαν του Σγουρού αγρυπνούν. Είναι οι ψυχές που κουβαλούν μέσα τους τη μεγάλη ιστορία του τόπου τους ή, καλύτερα, τη μεγάλη ιστορία της ανθρώπινης παρουσίας πάνω στη γη. Έρχονται από πολύ μακριά, σε μας εδώ από την εποχή του Προμηθέα, διασχίζουν τις Θερμοπύλες και τη Σαλαμίνα, περνάνε από τα Βυζαντινά πεδία των μαχών, φεύγουνε κλέφτες στα βουνά, στα χρόνια της Τουρκοκρατίας, σμίγουν με τον Ρήγα και τον Κολοκοτρώνη, τα παλικάρια της Εθνικής Αντίστασης και του Πολυτεχνείου, τους ανθρώπους που πρωτοστατούν σήμερα στην επίλυση των ζωτικής σημασίας προβλημάτων της σύγχρονης εποχής.
Ο Ά. Τερζάκης σμιλεύει τον ήρωα του διαχρονικό και διατοπικό, πέρα από συμβάσεις. .Είναι ο άνθρωπος, όπου γης, που πάνω ακόμα κι απ' αυτή τη σύμβαση που λέγεται πατρίδα, τοποθετεί το δικαίωμα του να ζει με αξιοπρέπεια. Αυτό τον δρόμο, από την καταφρόνια στην αξιοπρέπεια, τον δείχνει ο συγγραφέας με το βίο και τα έργα του Νικηφόρου Σγουρού, ενός ανθρώπου που εν δυνάμει βρίσκεται μέσα στον καθένα μας. Είναι εκείνο το στοιχείο της ψυχής μας που δε συμβιβάζεται, μας φτερώνει και μας ωθεί να πετάξουμε:
Βάλε δη βάλε κυρίλος είην Αχ νάμουν
δς τ' έπ ί κύματος άνθος Ένας κυρίλος (θαλασσοπούλι) νάμουν
[άμ' άλκυόναισιν ποτήται Που μ' αλκυόνες
νηδεές ήτορ έχων Πάνω απ' του κύματος τ' άνθος πετά
άλιπόρφυρος έαρος όρνις Δίχως φόβο στην καρδιά μου
Θαλασσόχρωμο της Άνοιξης πουλί.
Οι περικαλλείς αυτοί στίχοι του Αλκμάνα που μας έρχονται από τον 7° π.Χ. αιώνα μαρτυρούν την προαιώνια λαχτάρα του ανθρώπου για τα ύψη, ύψη κυρίως εσωτερικά, εκεί που χάνεται ή κερδίζεται η τιμή μας.
[Τό κείμενο πρωτοδημοσιεύθηκε στό περιοδικό Ομπρέλα, τεῦχος 75, Δεκέμβριος 2006-Φεβρουάριος 2007 καί ἀναδημοσιεύθηκε στό ἠλεκτρονικό περιοδικό Λέξημα τήν 29η Ἰανουαρίου 2007]
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου